نه فروخفتگان زیر آوار زلزله آذربایجان خبر از زلزله داشتند

 و نه جان‌سپردگان دفن شده زیر تل خاک زلزله سال‌های پیش بم.

زلزله که بیاید، از شهر تنها خرابی می‌ماند و حسرت کارهای نکرده بسیار. ماجرا عجیب نیست. زلزله از ما دور نیست، و باید منتظر آمدنش باشیم. اما اگر طنین زلزله در این شهر  قدیمی بپیچد، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ شهری با جمعیت یک میلیون نفر که بخش عمده‌ای از ساختمان‌های آن ایمنی لازم برای مقاومت در برابر زلزله را ندارند. شبکه‌های ارتباطی نامناسب و تراکم جمعیت بالا، از این شهر در برابر زلزله، شهری بی‌دفاع ساخته است. اگر ارومیه روزی بلرزد، اگر این شهر آرمیده ، به قهر زمین گرفتار شود، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ آیا ما برای آن روز آماده خواهیم بود؟ آیا تاریخ این شهر چند هزارساله با آمدن یک زلزله بالای شش ریشتر به پایان خواهد رسید؟ کابوس زلزله، بی‌تردید رؤیای شیرین هرشهری را می‌آشوبد؛ فقط کافی است بدانیم که این اتفاق خیلی دور از ذهن نیست.

همین که زمین می‌لرزد و فاجعه‌آوار می‌شود، یاری‌جویی، کمک، ‌امدادرسانی و در یک کلام خودامدادی و دیگر امدادی در مرکز توجه قرار می‌گیرد. آنکه سنگ را در ساعات اولیه وقوع حادثه‌ای چون زلزله جابه جا می‌کند، آنکه به یاری همنوع خویش برمی‌خیزد و آنکه آموخته خود را به‌کار می‌گیرد تا برای نجات دیگری کاری انجام دهد، نامش همیشگی است. او دستی یاریگر است که در نخستین ساعات وقوع حادثه بی‌هیچ چشمداشتی و بی‌هیچ ادعایی خود را به مرکز حادثه می‌رساند و دل به توفان می‌سپارد.

این ساده‌ترین کاری است که می‌توان در همان ساعات نخست انجام داد؛ ساعاتی طلایی که درصورت فراگیری آموزش‌های لازم در نجات جان افراد تأثیر فراوانی دارد. طرح تشکیل گروه داوطلب واکنش اضطراری محله (دوام) با هدف تأثیرگذاری در همین ساعات طلایی، نخستین بار توسط مدیریت بحران شهرداری ارومیه باهدف امدادرسانی مردمی به افراد آسیب‌دیده در 72ساعت اول بعد از بحران و قبل از رسیدن نیروهای رسمی امدادگر مطرح شد و به‌تدریج زمینه‌های تحقق آن به‌ویژه طی دو سال اخیر فراهم آمد.

چرا داوطلب مردمی ؟
اساس و پایه اصلی ایجاد تشکل‌های مردمی داوطلب امداد و نجات در محلات ارومیه با عنوان داوطلبان واکنش اضطراری محله که به اختصار«دوام» نامیده می‌شود به تجربه‌های کسب‌شده جهانی و داخلی بازمی‌گردد که طی آن مشخص شد بیش از 80درصد نجات یافتگان در سوانح بزرگ مانند زلزله، نجات خود را مدیون کمک‌های مردمی حاضر در محل و در همان ساعت‌های اولیه هستند و به این ترتیب آشکار شد که مردم حاضر در صحنه حادثه تا رسیدن نیروهای امدادگر رسمی و حرفه‌ای نقش مهمی در نجات جان انسان‌ها دارند و به میزانی که آنان آموزش دیده باشند یا در قالب تشکل‌های داوطلب به‌صورت گروهی و با تجهیزات اولیه وارد عمل شوند، نقش مؤثری در نجات جان گرفتارشدگان در ساعت‌های اولیه حادثه (ساعات طلایی) ایفا خواهند کرد؛ به‌ویژه آنکه در حوادث بزرگ و دارای وسعت، نیرو‌های کمکی و امدادگران تا حضور و پوشش کامل سانحه مدت زمانی را از دست می‌دهند و این همان زمان مؤثر نیرو‌های امدادگر محلی است.

در سال جاری، برنامه‌ریزی و اجرای پایلوت این پروژه در سه محله انتخابی درمناطق 1،2و3 با همکاری ستادهای مدیریت بحران مناطق، شورایاران و سازمان‌های همکار در حوزه آموزش آغاز می شود و پس از کسب بازخورد مناسب از اجرای آزمایشی طرح و کسب مجوز‌های لازم، تشکیل این گروه‌ها در تمامی محلات ارومیه از سال 94 آغاز و قرار شد در هر محله دست‌کم یک گروه دوام تشکیل شود.

 در واقع گستره پوشش گروه‌های دوام، تمامی محلات مناطق5گانه شهر ارومیه است و انجام تمامی فعالیت‌های اجرایی اعم از فراخوان، جذب داوطلبان، هماهنگی دوره‌های آموزشی و تجهیز و سازماندهی گروه‌های محلی با هماهنگی ستادهای مدیریت بحران مناطق  انجام می‌شود.

بر مبنای اصول تدوین شده، نگرش و رویکرد طرح دوام شامل داوطلب محوری، به‌معنای جلب مشارکت و ایجاد و حفظ انگیزه در شهروندان (داوطلبان) نسبت به صرف زمان، انرژی و منابع خود درحد توان به‌منظور توانمندسازی افراد در امر خودامدادی و دگرامدادی است. سازماندهی گروه‌های محلات، دیگر گزینه مدنظر است. یکی دیگر از اهداف تشکیل این گروه در سطح شهر ارومیه ظرفیت‌سازی سازمان‌یافته مردمی در سطح محلات است.

آموزش مردم
داوطلبان علاقه‌مند، بعد از عضویت در گروه‌های دوام محله خود، در کلاس‌های آموزشی شرکت کرده تا دانش‌های لازم را کسب کنند. در این مرحله علاقه‌مندان با شرکت در کلاس‌های آموزش مبانی مدیریت بحران، کمک‌های اولیه، اطفای حریق، روانشناسی بحران و جست‌وجو و امداد و نجات به تکمیل دوره‌های آموزشی خود می‌پردازند.

در تمام این مراحل اهدافی چون آشناسازی عموم شهروندان با بحران‌های بالقوه و بالفعل و حوادث موجود در سطح شهر ارومیه، آموزش رفتارهای صحیح فردی پراهمیت در مقابله با بحران، افزایش سطح آگاهی شهروندان در شناخت وضع موجود، ارتقای سطح آمادگی و تقویت دید مدیریت بحران، روش برخورد با مصدوم، گروه‌بندی مواد قابل اشتعال و چگونگی خاموش کردن آتش ناشی از آنها، انواع بحران‌ها و مراحل واکنش‌های روانی در سوانح، انواع آوارها، علامت‌گذاری‌های استاندارد، ضرورت سرعت عمل در شناسایی محل دقیق مصدومان و اولویت‌بندی استفاده از منابع متناسب در برخورد با آوارها و اهمیت تدوین و موجود بودن برنامه اولیه امداد قابل‌استفاده در عملیات جست‌وجو و نجات و... مدنظر قرار می‌گیرد.

سازماندهی در محله
با اتمام دوره آموزشی، به‌منظور برقراری بهینه ارتباطات درون‌گروهی، تسهیل و تسریع اطلاع‌رسانی برنامه‌ها، اجرای کیفی مانورهای تمرینی و حفظ گروه برای انجام فعالیت‌های عملی، سازماندهی گروه انجام خواهد گرفت. در این مرحله تفاوت آشکار گروه‌های دوام با دیگر گروه‌های داوطلب در این نکته است که برنامه‌ها و فعالیت‌های جمعی جهت حفظ انسجام گروهی آنان درنظر گرفته شده است. بنابر پیش‌بینی انجام شده، هر گروه دوام جهت مدیریت، گردش اطلاعات و فعالیت بهینه خود باتوجه به‌خصوصیات محلی در پنج‌محدوده منطقه‌ای تفکیک و اعضای گروه در پنج دسته قرار می‌گیرند. پنج نفر به‌عنوان سرگروه انتخاب می‌شوند که با یک نفر هماهنگ‌کننده(فرمانده گروه)به رابط بحران منطقه متصل می‌شوند. فرمانده گروه پس از رای‌گیری از داوطلبان مشخص می‌شود. اعضای این گروه با شرکت در مانورهای محلی و دوره‌ای از فرصت ارتقای مهارت‌های خود در امداد و نجات برخوردار می‌شوند. 

ذخیره تجهیزات

به‌منظور تقویت و تجهیز گروه‌های داوطلبانه مردمی در سطح محلات، کانتینرهایی برای این گروه‌ها در محلات نصب می شود و تجهیزات مورد نیاز گروه برای استفاده در شرایط اضطراری در آن قرار داده می‌شود. در واقع اعضای گروه‌ دوام با تجهیزات انفرادی و گروهی تجهیز می‌شوند تا در تمرین‌ها و عملیات‌های واقعی مقابله با بحران کارایی لازم را داشته باشند. تجهیزات انفرادی به تمامی ابزار، وسایل و اقلامی اطلاق می‌شود که فرد مورد نظر به تنهایی به آن نیاز دارد و برای خودکفا بودن وی در زمان اضطرار لازم است. تجهیزات گروهی نیز به تمامی ابزار، وسایل و اقلامی اطلاق می‌شود که برای انجام کار گروهی لازم است.

پایدارسازی

هدف از اجرای برنامه پایدارسازی گروه‌های دوام، تقویت و حفظ انسجام درون گروهی و مهارت‌ها و آموزش‌های فراگرفته شده توسط اعضاست. پس از تکمیل دوره‌های آموزشی پایه، سازماندهی و تجهیز، برنامه‌ریزی جهت پایدارسازی گروه‌های دوام انجام می‌شود. برخی از برنامه‌های اجرایی این موارد را شامل می‌شود: طرح‌ریزی و اجرای برنامه مشارکت اعضای گروه‌های داوطلب، واکنش اضطراری به‌منظور حضور در مانور‌ها و تمرین‌های عملی مدیریت بحران (آمادگی در برابر سوانح)، پیگیری تأمین امکانات دفتری به‌منظور ایجاد کانون محلی برای هماهنگی‌‌های ستادی اعضای گروه‌های دوام توسط ستادهای مدیریت بحران مناطق و برنامه‌ریزی جهت برگزاری همایش و گردهمایی سالانه ویژه اعضای گروه‌های دوام در تقویم سالانه آموزشی سازمان. همچنین برنامه‌های آموزشی تکمیلی، بازآموزی، برنامه‌های فرهنگی- ورزشی، تمرین‌ها و مانورهای مشارکت مردمی در قالب برنامه‌های پایدارسازی و استمرار فعالیت‌ گروه‌های ایجاد شده با تأکید بر اثربخشی برنامه‌ها در حوزه‌های مهارت‌های گروهی، علمی و سلامت روانی و جسمی اعضای گروه‌ها نیز یکی دیگر از اهداف کلیدی برای گروه دوام است.