چکیده :

پدافند غيرعامل از مهم ترين رويکردها و راهبردها در حوزه مديريت بحران شهري مي باشد، ايمني و امنيت از ديرباز تاکنون در برنامه ريزي و مديريت سکونتگاه هاي شهري مورد توجه بوده است. با نگاهي به ساختار و فضاي سياسي موجود و پارادايم هاي نظامي در فضاهاي شهري لازم به نظر مي رسد تا در بستر نگاهي جامع، اقدامات سيستم دفاع غيرعامل مورد توجه قرار گيرد تا افزايش توان و اقتدار نظام و کاهش آسيب پذيري هاي کالبدي و انساني از تجاوزات احتمالي، امکان وقوع يابد. در اين ميان، پدافند غيرعامل را نيز مجموعه اقدامات غيرمسلحانه اي مي دانند که موجب کاهش آسيب پذيري نيروي انساني، ساختمان ها و تاسيسات شهري و تجهيزات و شريان هاي شهري و منطقه اي در مقابل عمليات خصمانه و مخرب دشمن مي گردد. در اين راستا، بررسي پدافند غيرعامل و تحقق يکپارچگي، شناسايي عوامل موثر بر يکپارچگي و تفرق در مديريت شهري و پدافند غيرعامل ضروري است. در پژوهش حاضر، با استفاده از روش توصيفي و تحليلي و با بهره گيري از مطالعات کتابخانه اي و اسنادي، پس از تبيين اصول، اهداف و ملاحظات دفاع غيرعامل و تحليل رويکرد پدافند غيرعامل در مناطق شهري، نقش مديريت يکپاچه شهري (عوامل موثر بر يکپارچگي مديريت شهري در سطح سياستگذاري و تصميم گيري) در پدافند غيرعامل شهري مورد بررسي قرار گرفته است.
يافته هاي تحقيق نشان مي دهد، مديران شهري در بحث پدافند غيرعامل بايستي به گونه اي تلاش نمايند تا آمادگي لازم در جهت کاهش خسارات جاني و مالي به مقابله سريع و بهبود اوضاع تا سطح وضعيت عادي در سطح شهر در هنگام اضطرار فراهم آيد.

۱- پدافند غیرعامل: 
مجموعه اقدامات غیرمسلحانه­ای که موجب کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی، ساختمان ها و تأسیسات شهری و تجهیزات و شریان­های شهری و منطقه­ای در مقابل عملیات خصمانه و مخرب دشمن می گردد. 
اصول پدافند غیرعامل عبارتند از: مکان یابی، اعلام خبر، استحکامات، تفرقه، پراکندگی، پوشش، فریب، اختفاء و استتار

۲- ضرورت مدیریت هماهنگ شهری پدافند غیرعامل:
با توجه به فرمان مقام معظم رهبری (که کلیه وزارتخانه ها و سازمان ها را موظف می نماید که در اعتبارات عمرانی پروژه های حساس و مهم، اعتبار مورد نیاز پدافند غیرعامل را منظور نمایند) و با توجه به اينكه مدیریت شهری برای کاهش اثرات حوادث و بحران­ها، چه طبیعی و چه غیرطبیعی (بشرساز)، باید روش ­های مدیریت و فناوری­های موجود را به ویژه در مورد ایمن­سازی خدمات، تأسیسات و ساختمان­های شهر بهبود بخشد و به هنگام نماید. وجود نظام اطلاعاتی یکپارچه شهری در این زمینه و ارائه الگوی مدیریت هماهنگ شهري پدافند غيرعامل ضروري به نظر مي رسد.
پدافند غیر عامل در شهرستانها بنابر دستورالعمل شماره ۱۲۲۲۳۳ مورخ ... در شهر اصفهان تجلی یافته و شهردار اصفهان به عنوان رئیس کارگروه تاسیسات و خدمات شهری درکمیته های شهرستانی حضور دارند و فرماندهی پدافند شهرستان بر عهده استاندار می باشند. و بنابر حکم جناب شهردار معاونت هماهنگی به عنوان جانشین شهردار و دبیر پدافند غیرعامل شهرداری انجام وظیفه می نمایند.

۳- وجوه افتراق پدافند غيرعامل و مديريت بحران: 
مدیریت بحران در حوزه معاونت خدمات شهری قرار گرفته و عمدتا حوادث غیرمترقبه طبیعی نظير زلزله،‌ سيل،‌ خشكسالي و .. را شامل مي گردد. در حالي كه پدافند غیرعامل در بررسی و برنامه ریزی برای تهدیدات غیرطبیعی که با طرح قبلی و برای آسیب رساندن به تأسیسات مورد مطالعه صورت می گیرد،‌ (نظير تهديدات نظامي) ايفاي نقش مي نمايد. بطور کلی تفاوت هاي مديريت بحران و پدافند غيرعامل به شرح ذيل مي باشد:

• پدافند غیرعامل بیشتر برای تأسیسات خاص و در ناحیه­ای محدود مورد نظر است ولي مدیریت بحران، منطقه­ای است.
• مدیریت بحران مباحث بازسازی پس از حادثه را نیز شامل می­شود. درحالی که در پدافند غیرعامل به اقدامات غیرمسلحانه­ای که به منظور کاهش اثرات تهدیدات انجام می­گیرد توجه می­شود.

۴- هدف کلی: 
برقراری نظام يکپارچه، هماهنگ و کارآمد پدافند غير عامل توانمند در تأمين حداکثر ايمني و پايداري و به حداقل رسانيدن آسيب پذيري زير ساخت هاي مرتبط در مقابل تهديدات دشمن

۵- اهداف خرد:

• انجام مطالعات پدافندی
• انجام اقدامات و هماهنگي لازم جهت یکپارچه سازی و همسو نمودن اقدامات سازمان­ها و ادارات ذيربط در راستای اهداف پدافند غیرعامل
• هماهنگی دریافت طرحهای پدافند غیرعامل و پیگیری اجرای آن
• تسهیل حرکت اطلاعات پدافندی بین شهرداری و دستگاه­های اجرایی مرتبط در شهر، با بهره­گیری از تکنولوژی اطلاعات
• ایجاد هماهنگی، نظارت و سازماندهی کمیته­های تخصصی در مناطق
• سنجش میزان آمادگی مناطق و سازمان­ها

 خروجی برنامه ها:

• توسعه فرهنگ و نهادينه سازي باور عمومي نسبت به تاثير پدافند غيرعامل در کاهش آسيب پذيري ها.
• استاندارد سازی سازه ها و تأسیسات مبتنی بر اصول پدافند غیرعامل ( پنهان­سازی ساختمان­ها، رنگ­آمیزی، ایجاد پراکندگی، تولید سایه­ های مصنوعی و ایجاد ماکت­ های فریبنده)
• تقویت زیرساختهادر حوزه تهدیدات سايبري ( شناسایی، پیشگیری، مقابله)